Gümrük Kanununda Kıymet Noksanlığına İlişkin Gümrük Vergi ve Cezaları

4458 Sayılı Gümrük Kanunu kapsamında düzenlenen cezalar, genel olarak “Vergi Kaybına Neden Olan İşlemlere Uygulanacak Cezalar” ve “Usulsüzlüklere İlişkin Cezalar” başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Bu yazımızda, vergi kaybına neden olan cezaların önemli bir kısmını oluşturan ve Gümrük Kanunu’nun 234/1-b maddesi çerçevesinde düzenlenen kıymet noksanlığına ilişkin cezalar ele alınacaktır. Bu bağlamda güncel uygulama, mevzuat hükümleri ve vergi mahkemelerinin kararları ışığında detaylı bir değerlendirme yapılmıştır.

Kıymet Noksanlığı ve Gümrük Kanunu’nun 234/1-b Maddesi

Gümrük Kanunu’nun 234/1-b maddesi şu şekilde hüküm altına alınmıştır:

“Kıymeti üzerinden ithalat vergilerine tabi eşyanın beyan edilen kıymeti, 23 ila 31’inci maddelerde yer alan hükümler çerçevesinde belirlenen kıymete göre noksan bulunduğu takdirde, bu noksanlığa ait ithalat vergilerinden başka vergi farkının üç katı para cezası alınır.”

Bu düzenleme incelendiğinde, gümrük idarelerinin kıymet noksanlığı tespiti halinde önce eksik tahsil edilen vergiler için bir tahakkuk kararı düzenlediği, ardından bu vergi farkının üç katı oranında para cezası tahakkuk ettirdiği görülmektedir. Kanun koyucunun bu düzenlemeyle kamu yararını koruma ve vergi kayıplarını önleme amacı güttüğü, aynı zamanda caydırıcı nitelikte hükümler öngördüğü açıkça anlaşılmaktadır.

Gümrük İdareleri Kıymet Noksanlığını Nasıl Tespit Eder?

Gümrük idareleri, beyan edilen eşya kıymetlerini tespit etmek için genellikle iki temel yöntem kullanmaktadır:

1. Kıyaslama Yöntemi: Aynı veya benzer eşyanın, daha önce gerçekleşmiş ithalat işlemlerindeki kıymetleriyle kıyaslanması yoluyla kıymet tespiti yapılır. Bu kıyaslama sürecinde, gümrük teşkilatınca kullanılan Karar Destek Sistemi (KDS) üzerinden önceki ithalat beyannameleri detaylı bir şekilde incelenmektedir.

2. Yurt Dışı Kıymet Araştırması: Eşyanın kıymetini belirlemek amacıyla, ihracat beyannamesi, fatura ve ilgili diğer belgeler yurt dışındaki gümrük idaresinden talep edilmektedir. Bu yöntemle daha somut bir kıymet tespiti yapılması hedeflenmektedir.

Her iki yöntemin uygulanma şekli, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2012/29 Sayılı Genelgesi ile ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Ancak uygulamada, gümrük idarelerinin bu genelgede belirtilen usullere tam olarak riayet edemediği ve kıymet tespiti işlemlerinde hatalı veya eksik uygulamalara rastlandığı gözlemlenmektedir.

Vergi Mahkemelerinin Kıymet Cezalarına Yaklaşımı

Gümrük Kanunu’nun 234/1-b maddesi uyarınca düzenlenen cezalara karşı, Gümrük Kanunu’nun 242. Maddesi gereği 15 gün içinde itiraz edilebilir. İtirazlar, ilgili gümrük müdürlüğünün bağlı olduğu Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüğü’ne yapılmalıdır. Eğer bu süreçte verilen kararlar tatmin edici bulunmazsa, 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu çerçevesinde Vergi Mahkemesi nezdinde dava açılması mümkündür.

Vergi mahkemeleri, kıymet cezalarına ilişkin yargısal denetimde şu temel unsurları göz önünde bulundurmaktadır:

• Somut Dayanak ve Tespitler:

  Gümrük idaresi tarafından yapılan kıymet tespitlerinin, somut dayanaklara dayanıp dayanmadığı titizlikle incelenmektedir.

  
  

• Usule Uygunluk:

  Gümrük idarelerinin, Gümrük Kanunu, Yönetmelik ve 2012/29 Sayılı Genelge’de belirtilen usullere uygun hareket edip etmediği değerlendirilir.

Mahkemelerce yapılan bu incelemelerde, kıymet tespit işlemlerinin somut verilere dayanmadığı veya mevzuata aykırı olduğu tespit edildiğinde, ilgili cezaların çoğunlukla iptal edildiği görülmektedir.

Sonuç ve Öneriler

Dış ticaret ve gümrük mevzuatı, karmaşık yapısı ve ticaret hayatının dinamik doğası gereği, uzmanlık gerektiren bir alandır. Gümrük işlemleriyle muhatap olan kişiler yeterli bilgi ve donanıma sahip olmadıkları takdirde, yüksek tutarlı gümrük vergi ve cezalarıyla karşılaşma riskiyle karşı karşıya kalabilmektedir.

Bu nedenle, ithalat, ihracat ve diğer gümrük işlemlerinizde uzman bir gümrük profesyonelinden destek almanız büyük önem taşımaktadır. Gümrük idareleri tarafından düzenlenen vergi ve cezalara karşı yasal haklarınızı korumak ve süreci etkin bir şekilde yönetmek için uzman ekibimizle yanınızdayız.